बॉलिवूड अभिनेत्री सुहानी भटनागर हिने दंगल या हिंदी कुस्ती चित्रपटात तरुण बबिता फोगटची भूमिका साकारली होती. वयाच्या १९ व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले. त्यांना डर्माटोमायोसिटिस हा दुर्मिळ ऑटोइम्यून आजार होता. यामुळे स्नायूंची जळजळ आणि अशक्तपणा, त्वचेवर पुरळ, अन्ननलिका डिसफंक्शन आणि इंटरस्टिशियल फुफ्फुसांचा रोग यासारख्या इतर गुंतागुंत देखील होऊ शकतात. भटनागर यांच्यावर दिल्लीतील अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थेत (एम्स) उपचार सुरू होते.
“डर्माटोमायोसिटिससारखे ऑटोइम्यून डिसऑर्डर कोणालाही प्रभावित करू शकतात. मात्र, ही स्थिती फारच असामान्य आहे,” चेन्नईच्या बीडीआर ऑर्थोपेडिक हॉस्पिटलचे चीफ ऑर्थोपेडिक सर्जन डॉ. डी. गोकुळराज सांगतात.
त्वचारोगाच्या उपस्थितीची पुष्टी करण्यासाठी त्वचा आणि स्नायूंच्या बायोप्सी आवश्यक आहेत. “मुलांमध्ये हे सहसा 10 ते 15 वर्षे वयोगटातील दिसून येते. याचा परिणाम 40-60 वयोगटातील प्रौढांवरही होऊ शकतो. डॉ. गोकुळराज पुढे म्हणाले की, या अवस्थेची विशिष्ट कारणे अस्पष्ट आहेत. पण, एकदा निदान झाल्यानंतर, औषधोपचार आणि स्टिरॉइड थेरपीद्वारे ते व्यवस्थापित केले जाऊ शकते, ते म्हणतात. त्याच वेळी पुनर्प्राप्ती तात्पुरती असू शकते. कारण तो अशा प्रकारे परत येऊ शकतो ज्यामुळे एखाद्याची परिस्थिती आणखी बिकट होते.
डर्मेटोमायोसिटिस आणि स्नायू कमकुवत
या स्वयंप्रतिकार अवस्थेच्या प्राथमिक लक्षणांपैकी एक म्हणजे स्नायू कमकुवत होणे. डॉ. गोकुळराज सांगतात, “रुग्णांच्या पायाच्या स्नायूंमध्ये तीव्र वेदना आणि कमकुवतपणा असतो, ज्यामुळे दैनंदिन कामे करणे कठीण होते. जसजसा हा आजार कालांतराने वाढत जातो, तसतसे स्नायूंमध्ये अनेक कॅल्शियम ब्लॉक जमा होतात.
त्वचारोग आणि त्वचेवर पुरळ
त्वचेवर दृश्यमान पुरळ वेदनादायक फोडांमध्ये बदलतात, जे त्वचारोगाचे आणखी एक लक्षण आहे. मुंबईच्या त्वचारोगतज्ज्ञ पूनम वाधवानी सांगतात, “हे पुरळ चेहरा, गुडघे, हाताचा मागचा भाग (पाठ), पापण्या आणि सूर्यप्रकाशाच्या संपर्कात असलेल्या इतर भागात दिसून येतात.
डॉ. वाधवानी म्हणाले, ‘नखांच्या पटांमध्ये बदल, केस गळणे आणि टाळूवर खवले फोड दिसू शकतात. काही लोकांना मानेपासून छाती आणि खांद्यापर्यंत खाज सुटणार्या व्ही-आकाराच्या पुरळ येऊ शकतात. पुरळांना सामान्यत: हेलिओट्रोप पुरळ किंवा कोड्रन पिंपल्स म्हणतात. हेलिओट्रोफिक पुरळ जांभळ्या रंगाचे असतात आणि वरच्या पापण्यांवर आढळतात, तर कोड्रन पिंपल्स हाताच्या मागील बाजूस आढळतात. आणि त्यांच्याबरोबर स्केलिंग किंवा अल्सरेटिव्ह असू शकते.
सूर्यप्रकाशातील अतिनील किरणांमुळे स्फोट होऊ शकतात, म्हणून तज्ज्ञ सनस्क्रीन वापरण्याचा आणि शक्य तितक्या सावलीत राहण्याचा सल्ला देतात. डॉ. वाधवानी म्हणाले, “डॉक्टर खाज सुटण्यासाठी अँटी-अॅलर्जिक औषधे आणि पुरळांसाठी टोपिकल कॉर्टिकोस्टेरॉईड्स लिहून देऊ शकतात. पुरळांच्या तीव्रतेवर अवलंबून ते तोंडी इम्युनोमॉड्यूलेटर देखील लिहून देऊ शकतात.”
त्वचारोग: एक जीवघेणा स्थिती
स्नायूकमकुवतपणा आणि त्वचेवर पुरळ, वेदनादायक फोड ही त्वचारोगाची प्राथमिक लक्षणे आहेत, परंतु याचा परिणाम शरीरातील इतर प्रणालींवर देखील होतो – विशेषत: रक्ताभिसरण प्रणाली. हा ऑटोइम्यून डिसऑर्डर पायाची बोटे आणि बोटांच्या रक्तपुरवठ्यावर परिणाम करतो. यामुळे संयोजी ऊतकांमध्ये समस्या देखील उद्भवू शकतात.
“या अवस्थेमुळे हृदयाच्या स्नायूंना जळजळ होऊ शकते, ज्यामुळे हृदय अपयश येऊ शकते. न्यूमोनिया आणि फुफ्फुसांचे कार्य बिघडल्याने छातीचे स्नायू कमकुवत होतात आणि अन्न गिळण्यास त्रास होतो,” डॉ. गोकुळराज सांगतात.
शिवाय, डर्मेटोमायोसिटिस असलेल्या लोकांना देखील कर्करोग होण्याची शक्यता असते. कोलोरेक्टल कॅन्सरचा धोका जास्त असतो, तर महिलांना गर्भाशयाच्या कॅन्सरचा धोका जास्त असतो, असा इशारा डॉ. गोकुळराज यांनी दिला आहे.
जाणून घेण्यासारख्या गोष्टी
- डर्माटोमायोसिटिस ही एक दुर्मिळ दाहक स्थिती आहे. हे प्रामुख्याने त्वचेवर पुरळ आणि स्नायूंच्या कमकुवतपणाद्वारे दर्शविले जाते. एखादी व्यक्ती या आजाराने ग्रस्त आहे की नाही हे निर्धारित करण्यासाठी त्वचा आणि स्नायू बायोप्सी आवश्यक आहे.
- या स्वयंप्रतिकार अवस्थेचे नेमके कारण माहित नाही. हे कोणालाही होऊ शकते आणि जितक्या लवकर त्याचे निदान होईल तितके चांगले त्याचे व्यवस्थापन केले जाऊ शकते.
- या डिसऑर्डरने ग्रस्त असलेल्या लोकांना तीव्र स्नायू कमकुवतपणा येऊ शकतो. त्यामुळे त्यांना दैनंदिन कामे करणे अवघड जाते. सूर्यप्रकाशाच्या संपर्कात असलेल्या त्वचेवर हेलिओट्रोप पुरळ किंवा कोड्रन पिंपल्स दिसून येतात.
