आग्रा येथील ३६ वर्षीय व्यापाऱ्याला हैदराबादमध्ये पार्टी केल्यानंतर शरीरावर पुरळ, डोकेदुखी आणि कोरडा खोकला जाणवू लागल्याने त्याला आपत्कालीन उपचारासाठी शहरातील अ‍ॅलर्जी सेंटरमध्ये दाखल करण्यात आले होते. अ‍ॅलर्जी स्टांनी बारकाईने तपासणी केली असता दोन महिन्यांपूर्वी याच ब्रँडची व्हिस्की प्यायल्यानंतर या व्यक्तीला अशीच अ‍ॅलर्जी झाली होती हे समोर आले.
अश्विनी अ‍ॅलर्जी सेंटरचे मुख्य अ‍ॅलर्जीस्ट आणि इम्यूनोलॉजिस्ट डॉ. व्याकर्णम नागेश्वर यांनी सांगितले की, या व्यक्तीमध्ये सीरम इम्युनोग्लोबुलिन ई (आयजीई) (एलर्जीनच्या प्रतिसादात रोगप्रतिकारक शक्तीद्वारे तयार होणारे अँटीबॉडीज) खूप जास्त प्रमाणात होते.
डॉक्टरांनी त्याची अल्कोहोल ओरल चॅलेंज टेस्ट केली. तेथे त्याने वैद्यकीय देखरेखीखाली संशयास्पद मद्यप्राशन केले. नंतर अ‍ॅलर्जीक स्किन प्रिक टेस्टनंतर त्याला अल्कोहोल अ‍ॅलर्जी असल्याचे निदान झाले.
डॉ. नागेश्वर सांगतात, “या व्यक्तीला गेल्या पाच वर्षांपासून पुरळ येत आहे.
व्हिस्की प्यायल्यावर चेहऱ्यावर लालसरपणा, डोळे फुगणे, पुरळ येणे, कोरडा खोकला अशी लक्षणे दिसून येतात. मद्यपान केल्यानंतर 30 मिनिटे ते एक तासानंतर लक्षणे दिसून आली. परंतु डॉक्टरांनी नमूद केले की अल्कोहोल अ‍ॅलर्जीचे हे एक दुर्मिळ प्रकरण आहे ज्यामध्ये त्या व्यक्तीस तीव्र अ‍ॅलर्जीची प्रतिक्रिया होती. 36 वर्षीय व्यक्तीच्या बाबतीत डॉ. नागेश्वर म्हणाले की, त्याला अ‍ॅलर्जीचा मजबूत कौटुंबिक इतिहास आहे आणि त्याला दमा आणि अ‍ॅलर्जीक अर्टिकेरिया देखील आहे.
या व्यक्तीला अ‍ॅलर्जी चा मजबूत कौटुंबिक इतिहास आहे. त्याला अंतर्गत ऍलर्जी होती आणि अलीकडे त्याला एका विशिष्ट व्हिस्कीची हायपररि अ‍ॅक्टिव्हिटी झाली. उदाहरणार्थ, जर आपण बिअर सारख्या दुसर्या प्रकारचे अल्कोहोल घेत असाल तर कोणतीही प्रतिक्रिया येणार नाही.
अल्कोहोलची अ‍ॅलर्जी फारच दुर्मिळ आहे. तिरुवनंतपुरमच्या श्री गोकुलम मेडिकल कॉलेजमधील इमर्जन्सी मेडिसिनचे सहाय्यक प्राध्यापक डॉ. निखिल पॉल सांगतात की, त्यांनी आपल्या दैनंदिन प्रॅक्टिसमध्ये अल्कोहोल अ‍ॅलर्जी ची प्रकरणे पाहिली नाहीत. “या प्रकरणात, त्या व्यक्तीने एलर्जीच्या प्रतिक्रियांचा इतिहास नोंदविला असल्याने, त्याला इतर गोष्टींसह अल्कोहोलबद्दल अतिसंवेदनशीलता विकसित होऊ शकते,” ते म्हणाले.
डॉ. नागेश्वर म्हणाले, ‘हा अतिशय दुर्मिळ कार्यक्रम आहे. पण एक अ‍ॅलर्जी स्ट आणि इम्यूनोलॉजिस्ट म्हणून मला शंका आहे की असे हजारो रुग्ण आहेत ज्यांचे निदान झाले नाही. कारण आम्ही या अटींवर फारसे संशोधन केले नाही, कदाचित आपल्याला माहित नसेल. नियमित तपास आणि मूल्यमापनातून अशी आणखी प्रकरणे ओळखली जातील, असेही ते म्हणाले.
अल्कोहोल अ‍ॅलर्जी ची चिन्हे आणि लक्षणे
अल्कोहोल अ‍ॅलर्जी ची काही सामान्य चिन्हे अशी आहेतः
- पुरळ उठणे
- चेहऱ्याला सूज येणे
- डोके आणि छातीचे वजन
- कोरडा खोकला किंवा नाक बंद होणे
- श्वास घेण्यास त्रास होणे
- तंद्री किंवा चक्कर येणे
डॉ. नागेश्वर म्हणतात की अल्कोहोलच्या प्रतिकूल प्रतिक्रियेची इतर कारणे म्हणजे संरक्षक, हिस्टामाइन, गहू आणि बार्ली सारख्या अल्कोहोलयुक्त पेयपदार्थात आढळणार्या काही घटकांची प्रतिक्रिया. एएलडीएच 2 एंजाइमच्या कमतरतेमुळे एंजाइमची कमतरता देखील आहे. यामुळे शरीर अल्कोहोल चे चयापचय कसे करते यावर परिणाम होतो. ही अशी स्थिती आहे जिथे अल्कोहोल संवेदनशीलतेसाठी अनुवांशिक प्रवृत्ती आहे,” ते म्हणतात.
अल्कोहोल अ‍ॅलर्जीवर उपचार
ऑस्ट्रेलियन सोसायटी ऑफ क्लिनिकल इम्यूनोलॉजी अँड अ‍ॅलर्जी (एएससीआयए) म्हणते की गंभीर अल्कोहोल एलर्जीची प्रकरणे ज्यामुळे अॅनाफिलेक्सिस होतो ते कोणत्याही अन्न एलर्जीप्रमाणेच व्यवस्थापित केले पाहिजे. लोकांनी कारण ओळखले पाहिजे आणि टाळले पाहिजे आणि एपिनेफ्रिन ऑटो-इंजेक्टर (गंभीर असोशी प्रतिक्रियांवर उपचार करण्यासाठी वापरले जाणारे वैद्यकीय उपकरण) चा आपत्कालीन पुरवठा केला पाहिजे.
अल्कोहोल असहिष्णुता बनाम अल्कोहोल एलर्जी
अल्कोहोल एलर्जी आणि अल्कोहोल असहिष्णुता मधील मुख्य फरक म्हणजे अल्कोहोल असहिष्णुता ही रोगप्रतिकारक प्रतिक्रिया नाही, डॉ. नागेश्वर म्हणतात.
“अल्कोहोल असहिष्णुतेमध्ये, प्रतिक्रिया किंवा प्रतिक्रिया एखाद्याच्या आतड्यात होते. ही एक प्रतिक्रिया आहे जी आपल्या गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल सिस्टमला त्रास देते, ज्यामध्ये एखाद्या विशिष्ट पदार्थ / रासायनिक / सुगंध किंवा मूलद्रव्यामुळे आतड्यात चिडचिड होते. त्यात रोगप्रतिकारक शक्ती नसते,” ते म्हणतात.
अल्कोहोल असहिष्णुतेच्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- मळमळ आणि उलट्या
- आमांश
- ओटीपोटात सूज येणे
- तीव्र डोकेदुखी
डॉ. पॉल म्हणाले, ‘अल्कोहोल दोन टप्प्यांच्या प्रक्रियेत शरीराद्वारे चयापचय केले जाते. या चयापचय प्रक्रियेत व्यत्यय आणणारे कोणतेही अल्कोहोल असहिष्णुतेस कारणीभूत ठरू शकते. यामध्ये गॅस्ट्रोएसोफेगल रिफ्लक्स रोग (जीईआरडी) (पोटातील अन्ननलिकेत गळतीची सामग्री) यासारख्या परिस्थितींचा समावेश आहे.
जास्त मद्यपान केल्याने गंभीर गॅस्ट्र्रिटिस, मळमळ, उलट्या आणि उलट्या यासारखी लक्षणे देखील उद्भवू शकतात. तीव्र उलट्यांमुळे अन्ननलिका फुटू शकते. यामुळे अल्सर देखील होऊ शकतो – पोटात लहान अश्रू. जास्त मद्यपान केल्याने स्वादुपिंडाचा दाह देखील होऊ शकतो,” असे मत डॉ. पॉल यांनी व्यक्त केले.
लक्षात ठेवण्यासारखे मुद्दे
- अल्कोहोल अ‍ॅलर्जी ही अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये मद्यपान केल्यानंतर शरीरात पुरळ आणि श्वास घेण्यास त्रास यासारख्या प्रतिकूल असोशी प्रतिक्रिया विकसित होतात.
- ही स्थिती फारच दुर्मिळ आहे आणि ट्रिगर ओळखून आणि अल्कोहोलचे सेवन टाळून व्यवस्थापित केली जाऊ शकते. ज्या प्रकरणांमध्ये लोकांना तीव्र असोशी प्रतिक्रिया विकसित झाल्या आहेत, त्यांना एपिनेफ्रिन (अशा प्रतिक्रियांवर उपचार करण्यासाठी वापरली जाणारी औषधे) प्रशासनाची आवश्यकता असू शकते.
