भारतातील सर्व ई-कॉमर्स पोर्टल्सना बोर्नव्हिटा सह काही पेये ‘हेल्दी ड्रिंक्स’ श्रेणीतून वगळण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. भारत सरकारच्या वाणिज्य आणि उद्योग मंत्रालयाचे केंद्रीय सचिव राजेश रंजन यांनी 10 एप्रिल रोजी जारी केलेल्या अॅडव्हायझरीमध्ये म्हटले आहे की, ई-कॉमर्समध्ये बॉर्न व्हिटासह काही पेये/पेये ‘हेल्दी ड्रिंक्स’ म्हणून वर्गीकृत करण्यात आली आहेत.
याशिवाय सकाळी मुलांना दिल्या जाणाऱ्या विविध पेयांची तपासणी केली जात आहे. माल्ट-आधारित लोकप्रिय पेयांची यापूर्वी एप्रिल 2023 मध्ये तपासणी करण्यात आली होती. यापूर्वी हेल्थ ड्रिंक्समध्ये साखरेचे प्रमाण जास्त असल्याचा आरोप करणारा एक इन्स्टाग्राम व्हिडिओ व्हायरल झाला होता.
‘हेल्दी ड्रिंक्स’ श्रेणी नाही
सर्व ई-कॉमर्स कंपन्यांना पाठवलेल्या सल्ल्यानुसार, “राष्ट्रीय बाल हक्क संरक्षण आयोगाने (एनसीपीसीआर) आपल्या सुनावणीनंतर असा निष्कर्ष काढला आहे की बाल हक्क संरक्षण आयोग (सीपीसीआर) अधिनियम, 2005 च्या कलम (3) अंतर्गत स्थापन केलेली वैधानिक संस्था सीआरपीसी अधिनियम, 2005 च्या कलम 14 एफएसएस अधिनियम 2006 अंतर्गत परिभाषित कोणतेही “हेल्दी ड्रिंक्स” परिभाषित केलेले नाहीत. कंपन्यांना सल्ला देण्यात आला आहे.
आरोग्यदायी काय आणि अस्वास्थ्यकर काय?
बालरोगतज्ज्ञ आणि न्यूट्रिशन अॅडव्होकेसीचे (एनएपीआय) संयोजक डॉ. अरुण गुप्ता यांच्यासारख्या वैद्यकीय क्षेत्रातील अनेकांनी जनहितासाठी उचललेले हे पाऊल आहे. भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानके प्राधिकरणाने (एफएसएसएआय) हेल्दी ड्रिंक म्हणजे काय याची व्याख्या केलेली नाही. मी तुम्हाला सल्ला देईन की प्रथम निरोगी अन्न, पेय म्हणजे काय हे समजावून सांगा आणि अस्वास्थ्यकर अन्न आणि पेय काय आहेत हे समजावून सांगा आणि श्रेणीबद्ध करा. त्या आधारे सरकार नियामक चौकट तयार करू शकते. त्यामुळे अशा उत्पादनांच्या जाहिराती मर्यादित राहण्याच्या दृष्टीने त्याचा फायदा होऊ शकतो,’ असे डॉ. गुप्ता सांगतात. जर उत्पादनात साखर, मीठ / सोडियम आणि संतृप्त फॅटी एसिड असतील तर ते दर्शविणारे चेतावणी लेबल आपल्याला माहितीपूर्ण निवड करण्यास मदत करू शकते, असे डॉ. अरुण म्हणतात.
हॅपिएस्ट हेल्थशी बोलताना डॉ. अवधेश चंद्रा म्हणतात, “ज्यांनी बोर्न व्हिटा किंवा तत्सम पेयांचे सेवन केले आहे आणि ज्यांनी बॉर्न व्हिटा किंवा तत्सम पेयांचे सेवन केले नाही त्यांचे आरोग्य समजून घेण्यासाठी अभ्यासाची आवश्यकता आहे.” परंतु असा अभ्यास करणे व्यावहारिकदृष्ट्या शक्य नाही. मुलांना असे ड्रिंक्स देणाऱ्या पालकांची मला खंत वाटते. विकसनशील देशांमध्ये अशी अनेक उत्पादने असली, तरी समतोल आहाराची संकल्पना समजून घेऊन निवड करावी लागते,’ असे डॉ. चंद्रा सांगतात.
बेंगळुरूच्या धी हॉस्पिटलमधील बालरोगतज्ज्ञ डॉ. सुप्रजा चंद्रशेखर यांनी सांगितले की, पूर्वी सर्व्ह केले जाणारे बॉर्न व्हिटासारखे पावडर केवळ साखरयुक्त पेय होते. पूर्वी आपल्या मुलाने दररोज दोन ग्लास दूध प्यावे यासाठी पालक या पावडरचा वापर करत असत. परंतु आता त्याचे पौष्टिक मूल्य कमी आहे आणि म्हणूनच निरोगी उपयोग नाहीत. त्याऐवजी केवळ कार्बोहायड्रेट आणि साखर असते हे आपण शिकलो आहोत. आता साखर ेचे चयापचय करण्याची पद्धत पूर्वीपेक्षा वेगळी आहे आणि बदलत्या काळानुसार आपली जीवनशैलीही बदलली आहे.
दुधात चवदार पावडर टाकून मागच्या पिढीतील पालकांनी चूक केली का? “माझ्या आई-वडिलांनी हे जाणूनबुजून केलं नाही. तसेच, पूर्वी इतर स्नॅक सेगमेंटमध्ये फारशी साखर नव्हती. आजकाल कुकीज, मफिन, टी केक, डोनट्स साखरेने भरलेले असतात आणि त्याचा वाईट परिणाम होत आहे,” इंडियन डायटेटिक्स असोसिएशन, बेंगळुरू चॅप्टरच्या माजी अध्यक्ष प्रियांका रोहतगी सांगतात.
डॉ. चंद्रशेखर सांगतात की, बोर्न व्हिटा आणि अशा पेयांऐवजी पालकांनी आपल्या मुलांना दूध, दही, फ्रेश फ्रूट्स किंवा ड्रायफ्रुट्ससोबत फ्रूट शेक द्यावा. उत्पादने जितकी कमी पॅक केली जातील तितके चांगले. सोयीनुसार हे उपलब्ध असले तरी ते चांगले असण्याची गरज नाही,’ असे त्यांनी हॅपिएस्ट हेल्थला सांगितले.
एनर्जी ड्रिंक्स हा आणखी एक गैरसमज आहे जो आपल्याला कोणतीही ऊर्जा देत नाही. डॉ. चंद्रशेखर म्हणतात की यातील बहुतेक कॅफिनने भरलेले आहे आणि व्यसनाधीन आहे.
साखरयुक्त पेये आपल्या आरोग्यावर कसा परिणाम करतात?
साखरेचे प्रमाण जास्त असलेल्या पेयांचे सेवन केल्याने मुले आणि प्रौढांमध्ये आरोग्याच्या गंभीर समस्या उद्भवू शकतात. दिल्लीस्थित न्यूट्रिशनिस्ट रितिका दुआ सांगते की याचा मुलांवर कसा परिणाम होतो:
अस्वास्थ्यकर वजन वाढणे आणि लठ्ठपणा : साखरयुक्त पेयांचे जास्त सेवन केल्यास आजार होऊ शकतात. मुलांमध्ये वजन वाढणे आणि लठ्ठपणा. लठ्ठपणामुळे हृदयरोग, यकृत समस्या, मधुमेह आणि हाडांच्या समस्यांसह आरोग्याच्या विविध समस्या उद्भवू शकतात.
हृदयरोग: साखरयुक्त पेये रक्तवाहिन्यांना हानी पोहोचवू शकतात. त्यामुळे हृदयरोगाचा धोका वाढतो. खराब झालेल्या रक्तवाहिन्यांमुळे शेवटी हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो.
काकडीचे दात : साखरयुक्त पेयांमधून तोंडात जीवाणूंची वाढ झाल्याने दातांचे इनेमल नष्ट होऊन पोकळी होऊ शकते. साखरयुक्त पेयांचे नियमित सेवन केल्याने दात किडतात.
फॅटी लिव्हर: जास्त साखरेच्या सेवनामुळे फॅटी लिव्हर होऊ शकते. यकृतात चरबी जमा होते. यामुळे यकृताची आवश्यक कार्ये करण्याची क्षमता कमकुवत होते.
टाइप 2 मधुमेह: जास्त साखरयुक्त पेयांचे सेवन केल्याने टाइप 2 मधुमेह होण्याचा धोका वाढू शकतो. हे स्वादुपिंडास पुरेसे इन्सुलिन तयार करण्यापासून थांबवते, जे पेशींमध्ये इंधन पोहोचविण्यासाठी आवश्यक असते.
सारांश:
भारत सरकार, वाणिज्य आणि उद्योग मंत्रालयाने 10 एप्रिल रोजी ई-कॉमर्स साइट्सना बोर्नव्हिटासह काही पेये/पेये ‘हेल्थ ड्रिंक्स’ श्रेणीतून वगळण्याचे निर्देश दिले होते. भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानके प्राधिकरणाने परिभाषित केल्याप्रमाणे हेल्थ ड्रिंक नावाची कोणतीही गोष्ट नाही. संतुलित आहार लक्षात घेऊन पालकांनी मुलांना आरोग्यदायी पेय म्हणून काय द्यायचे याची जाणीवपूर्वक निवड करावी, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.
