दिवसा जास्त झोप येते? सतर्क राहण्याची गरज

कामाच्या ठिकाणी झोपण्याची इच्छा होणे, लेक्चर किंवा कॉन्फरन्स दरम्यान झोप येणे, स्क्रीनकडे पाहताना पापण्या बंद करणे हे अनुभव आपण अनुभवले असतील. पण काही लोक रात्रभर झोप घेऊनही थकलेले असतात. सतत तंद्री, एकाग्र होऊ शकत नाही. हे हायपरसोमनिया मानले जाऊ शकते.

निद्रानाश आणि हायपरसोमनिया

दिल्लीतील इंद्रप्रस्थ अपोलो हॉस्पिटलचे स्लीप स्पेशालिस्ट डॉ. एम. एस. कंवर सांगतात, “निद्रानाश म्हणजे जेव्हा तुम्ही रात्री झोपू शकत नाही तेव्हा दिवसा झोप आणि आळस वाटणं . हायपरसोम्निया म्हणजे सात ते आठ तासांच्या झोपेनंतरही तुम्ही थकून उठता. बहुतेक लोक सावकाश उठतात. पण एक कप चहा किंवा कॉफी किंवा आंघोळ त्यांना ताजेतवाने करते आणि ते दिवसासाठी तयार होतात. परंतु आंघोळ केल्यानंतरही जाग किंवा आराम जाणवत नाही. या डिसऑर्डरची सर्वात मनोरंजक गोष्ट म्हणजे त्या व्यक्तीला कदाचित हे माहित नसते की तो हायपरसोमनिया या विकाराने ग्रस्त आहे.

हायपरसोमनियाची लक्षणे

कधीकधी दिवसा झोप लागली तर दवाखान्यात धाव घ्यावी लागत नाही. जर ते लक्षणांमुळे नियमित जीवन जगू शकत नसतील तर त्यांना डॉक्टरकडे जावे लागेल.

सामान्य हायपरसोमनिया लक्षणे

सतत थकवा जाणवणे
सतत झोपेत राहण्याची भावना
पूर्ण रात्रीच्या झोपेतून उठल्यानंतरही झोपण्याची इच्छा
‘ब्रेन फॉग’चा अनुभव
निर्णय घेण्याच्या क्षमतेची कमतरता
स्मरणशक्ती कमी होणे
हायपरसोमनियाची कारणे

हायपरसोमनियाची लक्षणे जशी बदलतात तशीच कारणे बदलतात. जर आपण दिवसा जास्त निद्रानाशाने ग्रस्त असाल तर ते अपुरी झोप, तणाव, चिंता, झोपेचे अयोग्य वातावरण, झोपेची खराब स्वच्छता किंवा काही औषधांमुळे असू शकते. ही अशी परिस्थिती आहे जी जीवनशैली बदलून व्यवस्थापित केली जाऊ शकते. परंतु हायपरसोमनियाचे मूळ कारण वैद्यकीय स्थिती असल्यास वैद्यकीय मदत आवश्यक आहे.

ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप एपनिया, अप्पर एअरवेज रेझिस्टन्स सिंड्रोम (यूएआरएस), नार्कोलेप्सी आणि इडिओपॅथिक हायपरसोम्निया सारख्या वैद्यकीय परिस्थितीमुळे सात ते आठ तासांच्या झोपेनंतरही जास्त निद्रानाश होऊ शकतो.

अडथळा आणणारी स्लीप एपनिया

हे हायपरसोमनियाचे सर्वात सामान्य कारण आहे. अडथळा आणणारी स्लीप एपनिया ही अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये झोपताना एखाद्या व्यक्तीचे वायुमार्ग अवरोधित होतात, ज्यामुळे त्यांना अचानक जाग येते.

“त्यांना जास्त घोरण्यात बदल जाणवतो. परिणामी त्यांना अचानक गाढ झोपेतून जाग येणे,” डॉ. कंवर सांगतात. यानंतर तो पुन्हा झोपी जातो, पण थकवा जाणवतो. स्लीप एपनियाचा उपचार त्याच्या कारणावर अवलंबून असतो.

अप्पर एअरवेज रेझिस्टन्स सिंड्रोम

स्लीप एपनिया आणि यूएआरएसमध्ये समानता आहेत, परंतु ते समान नाहीत. यूएआरएस (अप्पर एअरवेज रेझिस्टन्स सिंड्रोम) हा स्लीप एपनियाचा एक कमी गंभीर प्रकार आहे – स्लीप एपनियामध्ये एखाद्या व्यक्तीला श्वास ोच्छवास थांबताना काही क्षण ांचा अनुभव येतो, तर यूएआरएसमध्ये ती व्यक्ती होण्यापूर्वीच जागे होते. यूएआरएस सामान्यत: कमी उत्तेजना थ्रेसहोल्ड असलेल्या लोकांमध्ये दिसून येते.

याचा अर्थ असा होतो की ते थोड्याशा व्यत्ययातही झोपेतून उठतात – दरवाजा बंद होण्याचा आवाज, पंखा किंचाळण्याचा आवाज किंवा मागे धावणारे वाहन – सर्व काही जागे होते,” डॉ. कंवर सांगतात. घशातील संरचनात्मक विकृती, जसे की दाट जीभ, मऊ टाळू किंवा खालचा जबडा लहान किंवा मागे ढकलला गेला तरीही तो जीभ घशाच्या मागील बाजूस ढकलतो आणि यूएआरएस श्वास ोच्छवास रोखण्यासाठी वायुमार्ग अरुंद झाल्यामुळे होतो.

स्लीप एपनिया आणि यूएआरएस दोन्ही सामान्य आहेत आणि आम्ही काही चाचण्यांद्वारे त्यांचे मूल्यांकन करू शकतो.

नार्कोलेप्सी

नार्कोलेप्सी देखील अतिझोपेचे एक कारण आहे, जरी सामान्यत: प्रचलित नाही. हे हायपोक्रेटिन संप्रेरकाच्या कमी पातळीमुळे होते आणि अनियंत्रित झोप येते. एखादी व्यक्ती उभे असताना, बोलताना किंवा खाताना झोपू शकते.

इडिओपॅथिक हायपरसोमनिया

जेव्हा स्लीप एपनिया किंवा यूएआरएससारख्या अतिझोपेची मूलभूत कारणे नसतात तेव्हा असे होते. या प्रकारचे हायपरसोमनिया असलेले लोक रात्री चांगली झोप घेतात. पण तरीही त्यांना दिवसा तंद्री येते.

हायपरसोमनिया – निदान

हायपरसोमनियाच्या कारणाचे निदान करण्यासाठी, एखाद्या व्यक्तीस एकाधिक स्लीप लेटेंसी चाचण्या घ्याव्या लागतात. “ही चाचणी दिवसा केली जाते,” डॉ. कंवर सांगतात. त्या व्यक्तीला एका खोलीत ठेवले जाते आणि प्रत्येकी दोन तासांची पाच चाके ठेवली जातात. ते खोलीत एकटेच असतात. पण या जागेच्या वेळेपैकी एक तास ४० मिनिटे ते सतत अस्वस्थ असतात. ते प्रत्येक चक्रात 20 मिनिटे झोपू शकतात.

“आम्ही डेटा गोळा करतो आणि विश्लेषण करतो की आम्हाला 20 मिनिटांत अखंड झोपायला किती वेळ लागला. पाच कालावधी आणि सरासरी घेतली जाते. सामान्यत: त्यांना झोपायला 10 मिनिटे लागतात. नार्कोलेप्सीमध्ये, ते पाच मिनिटांपेक्षा कमी वेळात झोपतात आणि दोन किंवा अधिक वेळा आरईएम झोपेपर्यंत (स्वप्नाचा टप्पा) पोहोचतात. इडिओपॅथिक हायपरसोमनियामध्ये, ते लवकर झोपू शकतात, परंतु स्वप्नाच्या अवस्थेत पोहोचत नाहीत.

हायपरसोमनियाचा उपचार

एकदा मूळ कारण ओळखल्यानंतर, उपचार सुरू केले जाऊ शकतात. मूलभूत कारणासाठी विशिष्ट उपचार पद्धतींव्यतिरिक्त, डॉक्टर जीवनशैलीतील बदलांची शिफारस करतात जे हायपरसोम्नियावर मात करण्यास मदत करतात. यामध्ये चांगली झोप राखणे, झोपण्यापूर्वी उत्तेजक पदार्थ टाळणे, झोपण्याची नियोजित वेळ आणि वजन कमी करणे यांचा समावेश आहे.