स्लीप ट्रॅकर्स कसे कार्य करतात? हे आरोग्यावर कसे परिणाम करू शकतात

वाढत्या निद्रानाशाच्या (झोप मोड होणे) समस्या आणि विविध विकारांमुळे चांगल्या झोपेला प्राधान्य दिले गेले आहे. गेल्या काही वर्षांत ॲक्टिव्हिटी ट्रॅकर्सची विक्री वाढली आहे. चालणे, धावणे, व्यायाम करणे अशा आपल्या दैनंदिन कामांवर लक्ष ठेवणाऱ्या  ट्रॅकर्सची संख्या  वाढली आहे. याच  प्रमाणे स्लीप ट्रॅकिंगसारख्या उपकरणांची आता या यादीत भर पडली आहे.

ही उपकरणे आपल्या झोपेच्या पद्धतींचा मागोवा घेतात. आपण कधी झोपतो आणि किती तास झोपतो? काही उपकरणे आपल्या झोपेचे विविध टप्पे देखील मोजतात. पण हे स्लीप वेअरेबल्स कितपत अचूक आहेत? ते प्रभावी आहेत का? हे आपल्याला मदत करत आहेत की नवीन समस्या निर्माण करीत आहेत?

स्लीप ट्रॅकर्स कसे कार्य करतात?

घड्याळे किंवा अंगठी यासारख्या आपण परिधान करू शकणारे स्लीप ट्रॅकर्स आपल्या झोपेच्या पद्धतींबद्दल माहिती देतात. आपल्याला झोपेशी संबंधित स्कोअर देण्यासाठी शरीराची हालचाल आणि हृदयगती यासारखे निकष पाळले जातात.

बेंगळुरूच्या अ‍ॅस्टर  सीएमआय हॉस्पिटलमधील इंटरव्हेन्शनल पल्मोनोलॉजी, स्लीप मेडिसिन अँड ट्रान्सप्लांट फिजिशियन चे प्रमुख आणि वरिष्ठ तज्ज्ञ सुनील कुमार के यांनी सांगितले की, या निकषांच्या आधारे स्कोअर ५० ते १०० पर्यंत असू शकतो.

पॉलीसोम्नोग्राफी नावाच्या प्रक्रियेद्वारे रुग्णालयातील झोपेचा मागोवा घेतला जातो. या प्रक्रियेत झोपेचे विविध टप्पे, मेंदूची क्रियाकलाप, हृदय गती, शरीराचे तापमान, वायुप्रवाह आणि ऑक्सिजन संपृक्तता मोजणे समाविष्ट आहे.

स्लीप वियरेबल्स / वियरेबल डिव्हाइसेस मध्ये सेन्सर आणि रिमोट सेन्सिंग तंत्रज्ञानाचा वापर करून झोप मोजणे, घड्याळे किंवा रिंग्ज करणे, सिग्नल कॅप्चर करणे यांचा वापर केला जातो. ते शरीराची हालचाल [एक्सेलेरोमीटरद्वारे] आणि हृदयगती (फोटोप्लेथिस्मोग्राफीद्वारे) यासारखे सामान्य सिग्नल कॅप्चर करतात,” असे विस्कॉन्सिन विद्यापीठातील शास्त्रज्ञ आणि क्लिनिकल मानसशास्त्रातील संशोधक जेसी कुक म्हणाले.

“आपण पलंगावर झोपण्याचा प्रयत्न करत असलेली वेळ, झोपेची वेळ, झोपण्याची क्षमता अशा विविध मापदंडांचा मागोवा ही उपकरणे घेतात. रात्रीच्या झोपेची लक्षणे आणि एकूणच झोपेच्या सवयी आणि नमुन्यांबद्दल अभिप्राय देण्यासाठी या सिग्नलचे विश्लेषण केले जाईल,” असे कुक यांनी स्पष्ट केले.

स्लीप ट्रॅकर्स किती प्रमाणात अचूक आहेत?

झोपेच्या एकूण कालावधीच्या ५० ते ७० टक्के झोपेच्या टप्प्यांचे अचूक वर्गीकरण करण्यासाठी आधुनिक स्लीप ट्रॅकर्स विकसित करण्यात आले आहेत. स्लीप ट्रॅकर्सच्या शोधामुळे तंत्रज्ञान मोठ्या प्रमाणात विकसित झाले आहे. तथापि, हालचाल न करता जागे होणे यासारख्या काही निकषांचे मोजमाप करण्यात काही समस्या अजूनही कायम आहेत. यामुळे झोपेची कार्यक्षमता आणि गुणवत्तेत वाढ होते, असे कुक म्हणाले.

अमेरिकेतील सॅन फ्रान्सिस्को येथील मासिक वैद्यकीय तज्ज्ञ डॉ. जॉन क्रूज यांनी सांगितले. झोपेच्या अभ्यासाच्या पारंपारिक पद्धतींमध्ये प्रामुख्याने ईईजी (इलेक्ट्रॉन एन्सेफॅलोग्राम) आणि ईएमजी (इलेक्ट्रोमायोग्राफी) वापरले जातात. ही उपकरणे नाक/तोंड, छातीची वाढ आणि कधीकधी व्हॉइस प्रिंट मोजतात. मात्र, केवळ ७० ते ९० टक्के झोपेच्या अवस्थेचा अचूक अंदाज बांधता येतो, असे ते म्हणाले.

स्लीप ट्रॅकर्सचे परिणाम

चेन्नईच्या फोर्टिस हॉस्पिटलच्या समुपदेशक मुमताज बेगम सांगतात की, स्लीप ट्रॅकर्समुळे लोकांवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. कोणतीही त्रुटी किंवा चुकीची गणना वापरकर्त्याच्या झोपेच्या पद्धती आणि जीवनशैलीच्या निर्णयांवर परिणाम करू शकते.

चिंता- झोपेच्या गुणवत्तेवर कमी गुणांमुळे कधीकधी जास्त चिंता, नैराश्य आणि नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

स्व-निदान – असामान्य झोपेच्या पद्धतीच्या बाबतीत, डॉक्टरांचा सल्ला न घेता व्यक्तींना निद्रानाश किंवा झोपेशी संबंधित इतर विकार असल्याचे स्वत: निदान केले जाते.

व्यसन- वापरकर्ते आपल्या शरीराच्या जैविक घड्याळापेक्षा चांगले झोपेचे स्कोअर मिळविण्यासाठी गॅझेट्स / डिव्हाइसेसवर अवलंबून असतात.

झोपेच्या बदलत्या पद्धती – प्रत्येकाच्या झोपेच्या पद्धती वेगवेगळ्या असतात. काही लोकांना 6 तासांच्या झोपेनंतर ताजेतवाने वाटते. इतरांना 9 तास झोपेची आवश्यकता असू शकते. त्यांना आश्चर्य वाटते की जेव्हा ते चांगले झोपले तेव्हा त्यांना कमी गुण का मिळाले कारण त्यांच्या झोपेच्या स्कोअरमध्ये हा घटक विचारात घेतला गेला नाही.

लक्षात ठेवण्यासारखे मुद्दे

योग्य प्रकारे वापरल्यास. आपण परिधान केलेले स्लीप ट्रॅकर आपल्याला झोपेचे नमुने ओळखण्यास मदत करते. जयपूरच्या फोर्टिस एस्कॉर्ट हॉस्पिटलमधील क्रिटिकल केअर अँड इंटर्नल मेडिसिन विभागातील वरिष्ठ तज्ज्ञ पंकज आनंद सांगतात की, चांगल्या झोपेसाठी जीवनशैलीत बदल होतो आणि त्यामुळे आपलं आरोग्य सुधारतं.

झोपेचे मूल्यांकन करण्यासाठी स्लीप ट्रॅकर्स मानक नाहीत. त्याऐवजी ते आपल्याला आपल्या चांगल्या झोपेच्या पद्धतींवर आणि चांगल्या आरोग्यासाठी योग्य जीवनशैली निर्णय घेण्यास मदत करू शकतात.

झोपेच्या गुणवत्तेच्या स्कोअरवर कोणीही अवलंबून राहू नये. त्यांना गांभीर्याने घेऊ नये. त्याऐवजी उपाय म्हणून झोपेच्या टप्प्यांकडे पहा. कालांतराने झोपेत होणारे बदल समजून घेण्यासाठी त्याचा वापर करा. पण जर ते तुम्हाला काळजीत टाकत असतील तर. याचा अर्थ असा आहे की ते आपल्याला मदत करण्यापेक्षा जास्त त्रास देत आहेत.