‘पोट दुखतं’, हे आपण अनेकदा मुलांच्या तोंडून ऐकतो. सहसा, लहान मुले त्यांच्या वेदना योग्यरीत्या सांगू शकत नाहीत. कारण पोटदुखीच्या लक्षणांचे वर्णन करणे त्यांना अवघड जाते. त्यामुळे आपले मूल एक-दोन दिवस शाळेत न जाण्याचे बहाणे काढत आहे का, असा संभ्रम मुलाच्या पालकांना पडतो. मात्र, मुलांच्या पोटदुखीबाबत पालकांनी अधिक गंभीर होण्याची गरज आहे. काही पोटदुखी अशा असतात की त्या एकाच वेळी निस्तेज आणि सामान्य पोटदुखीपेक्षा खूप वेगळ्या असतात. अशा प्रकारच्या पोटदुखीला ‘ओटीपोटातील मायग्रेन’ असे म्हणतात.
पोटदुखी आणि ओटीपोटात मायग्रेन मधील फरक
पोटदुखी अनेकदा प्रामुख्याने अन्न खाल्ल्याने किंवा अपचनामुळे होते. या प्रकारचे सामान्य पोटदुखी जास्त काळ टिकत नाही आणि वेळोवेळी बऱ्याचदा उद्भवू शकते.
“ओटीपोटात मायग्रेनच्या बाबतीत, वेदना होण्याचे उत्तेजक कारण असू शकत नाही. अचानक पोटदुखी होऊ शकते आणि ती एक तास ते तीन दिवसांपर्यंत टिकू शकते,”असे बंगळुरुच्या फोर्टिस हॉस्पिटलचे जीआय अँड बॅरिअ‍ॅट्रिक सर्जरीचे प्रमुख डॉ. गणेश शेनॉय सांगतात.
फोर्टिस हॉस्पिटल, मुंबईच्या गॅस्ट्रोएन्टेरोलॉजीचे संचालक डॉ. विपुलरॉय राठोड पुढे सांगतात, “कधी ही वेदना कंटाळवाणी असू शकते, तर कधी खूप वेदनादायक असू शकते. ओटीपोटात मायग्रेनचे आणखी एक महत्त्वाचे लक्षण म्हणजे मळमळ.
डॉ. शेनॉय म्हणतात, “ओटीपोटात मायग्रेन देखील डोकेदुखीशी संबंधित असू शकते. कारण, ओटीपोटात मायग्रेन असलेल्यांपैकी किमान २५ टक्के लोकांच्या आयुष्यात कधीना कधी मायग्रेनची डोकेदुखी असेल. ”
ओटीपोटात मायग्रेन कसे होते?
अज्ञात कारणांमुळे ओटीपोटात दुखणे सामान्यत: प्रौढांपेक्षा मुलांमध्ये अधिक सामान्य असते. पुन्हा, पुरुषांपेक्षा स्त्रियांना ओटीपोटात मायग्रेन जास्त असते.
डॉ. राठोड यांना गॅस्ट्रोएन्टेरोलॉजीचा तीन दशकांचा अनुभव आहे. “मुलांमध्ये ओटीपोटात मायग्रेनचे सर्वात सामान्य कारण अनुवांशिक असू शकते,” ती म्हणते. आतड्यांसंबंधी संसर्गापासून ते अन्नावरील एलर्जीच्या प्रतिक्रियांपर्यंत इतर अनेक कारणांमुळे पोटातील मायग्रेन देखील पाहिले जाऊ शकते. ”
ती पुढे म्हणते, “स्त्रियांमध्ये हार्मोनल बदल आणि चक्रीय बदल आतड्यांसंबंधी गतिशीलतेवर परिणाम करू शकतात. ओटीपोटात मायग्रेन होण्यास कारणीभूत ठरणारे कठीण दौरे येऊ शकतात. परंतु प्रौढांना पोटात मायग्रेन देखील होऊ शकतो. जरी हे मुलांइतके वारंवार होत नाही.
ओटीपोटात मायग्रेनची इतर कारणे
काही विशिष्ट पदार्थ, पर्यावरणीय घटक, अनुवांशिकता आणि अगदी तीव्र तणाव देखील पोटातील मायग्रेनला कारणीभूत ठरू शकतो. पण नेमक्या कोणत्या कारणास्तव ते वेळीच शोधून काढलं तर प्रतिबंधाचं काम सोपं जातं.
डॉ. राठोड म्हणतात, ‘अनेक कारणांमुळे पोटात मायग्रेन होऊ शकतो. जर आपण बराच वेळ नीट झोपले नाही तर एखाद्या व्यक्तीस ओटीपोटात मायग्रेन, सतत डोकेदुखी, गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल संक्रमणाच्या स्वरूपात पाचक समस्या आणि तीव्र मानसिक आघात होऊ शकतो. ”
काही लोकांमध्ये चॉकलेट, कॉफी, लिंबूवर्गीय फळे आणि इतर पदार्थांची अ‍ॅलर्जी असेल तर पोटातील मायग्रेनदेखील होऊ शकतो. राठोड म्हणतात, “व्हिटॅमिन बी 12 आणि व्हिटॅमिन डी 3 ची पातळी कमी झाल्यामुळे ओटीपोटात मायग्रेन देखील होऊ शकतो.
शेनॉय म्हणतात, “ओटीपोटात मायग्रेन कशामुळे होतो याचे ट्रिगरिंग घटक एका व्यक्तीपासून दुसर्या व्यक्तीमध्ये भिन्न असू शकतात. काही वेळा याचे कारण बाहेरच्या अन्नाची कृत्रिम चव असू शकते. काही लोकांसाठी, उच्च तीव्रतेचा प्रकाश देखील कारणीभूत ठरू शकतो. ”
इतकंच नाही तर. तणावामुळे पोटात मायग्रेन देखील होऊ शकते. डॉ. राठोड म्हणतात, “आतडे-मेंदूअक्ष ही मध्यवर्ती मज्जासंस्थेला आतड्याशी जोडणारी संप्रेषण प्रणाली आहे. तेथेच मानसिक आरोग्य आतड्याच्या आरोग्यावर परिणाम करू शकते आणि उलट. ”
निदान आणि उपचार
ओटीपोटातील मायग्रेन शोधणे महत्वाचे आहे, म्हणजेच रोगाचे लवकर निदान करणे आवश्यक आहे. कारण, बरेच लोक सामान्य पोटदुखीशी याचा गोंधळ घालू शकतात.
डॉ. राठोड यांच्या मते, “निदान करण्यासाठी मूलभूत रक्त चाचण्या, व्हिटॅमिन बी 12 आणि व्हिटॅमिन डी 3 पातळी चाचण्या असे अनेक महत्वाचे घटक आहेत. निदानाच्या सुरुवातीच्या काही आठवड्यांमध्ये लक्षणांच्या आधारे उपचार निश्चित केले जातात.
“उदाहरणार्थ, जर तो तणावात असेल तर समुपदेशन आणि मानसोपचार आवश्यक आहेत. वारंवार झोपेत व्यत्यय आल्यास पोटात मायग्रेन होत असेल, तर दर्जेदार झोप मिळण्यास ही मदत होते, असे डॉ. शेनॉय सांगतात. ते पुढे म्हणाले, ‘अनेक प्रकरणांमध्ये डोळ्यांतून पोटात मायग्रेन होतो. अशा वेळी त्यांनी टॉर्च टाळावेत. या प्रकारच्या वेदना अन्नामुळेही होत असल्याने योग्य डाएट चार्ट फॉलो करावा आणि काही पदार्थ टाळावेत, ज्यामुळे पोटात मायग्रेन होऊ शकते. ”
राठोड म्हणतात, “जर एखाद्या व्यक्तीला दोन आठवड्यांनंतरही ओटीपोटात मायग्रेनची लक्षणे दिसली तर एंडोस्कोपीची शिफारस केली जाते.
सारांश
पोटातील मायग्रेन ही एक निस्तेज किंवा वेदनादायक वेदना आहे ज्याची अनेक कारणे आहेत.
- कॅफिन, लिंबूवर्गीय फळांमुळे पोटात मायग्रेन होऊ शकतो. ओटीपोटात मायग्रेनसाठी अनुवांशिक, बॅक्टेरियाच्या आतड्यांसंबंधी संक्रमण आणि मानसिक परिस्थिती देखील जबाबदार असू शकते.
- उपचार लक्षणांवर आधारित असल्याने जप्ती किंवा वेदनांचे इतर कोणतेही संभाव्य कारण शोधण्यासाठी निदान करणे खूप महत्वाचे आहे.
